Podstawowe pojęcia doradztwa zawodowego
DORADZTWO ZAWODOWE – proces wspierania osób w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do rodzaju pracy i środowiska pracy, w odniesieniu do wyboru właściwego zawodu, zmiany zatrudnienia oraz właściwego dostosowania zawodowego. Jego celem jest zapoznanie osoby radzącej się z: jej możliwościami i zainteresowaniami, możliwościami zawodowymi na rynku pracy, warunkami ekonomicznymi określonych prac i zawodów, przeciwwskazaniami i szczególnymi wymaganiami z punktu widzenia minimalnego i najlepszego poziomu dostosowania zawodowego, sposobami poszukiwania pracy, sposobami kontaktowania się z pracodawcą (na podst. Bańka 2005).
DORADCA ZAWODOWY – osoba udzielająca pomocy w planowaniu i rozwoju kariery zawodowej, w wyborze odpowiedniego poziomu i kierunku dalszego kształcenia, a także odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia, stosując indywidualne i grupowe metody sprzyjające samopoznaniu i nabywaniu wiedzy o świecie zawodów. Współpracuje z pracodawcami w doborze kandydatów do pracy, publicznymi służbami zatrudnienia, innymi instytucjami rynku pracy oraz organizatorami kształcenia i szkolenia zawodowego.
PORADNICTWO ZAWODOWE – działalność polegająca na udzielaniu młodzieży i dorosłym porad i pomocy w znalezieniu pracy, wyborze zawodu lub jego zmianie, a także kierunku kształcenia zawodowego, z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych jednostki, jej sytuacji życiowej oraz aktualnych potrzeb rynku pracy. W przypadku młodzieży poradnictwo zawodowe to preorientacja zawodowa, która odbywa się w szkołach oraz poradniach psychologiczno – pedagogicznych.
PREORIENTACJA ZAWODOWA – wstępny etap poradnictwa zawodowego polegający na zaznajamianiu młodzieży: z właściwościami różnych zawodów oraz wymaganiami, jakie trzeba spełniać, aby można było je wykonywać; ze strukturą szkolnictwa zawodowego, rodzajami szkół zawodowych oraz możliwościami nauki zawodu; z aktualnym i perspektywicznym zapotrzebowaniem rynku pracy na poszczególne zawody oraz ich znaczeniem dla gospodarki narodowej; a także na kształtowaniu u młodzieży pozytywnego stosunku do pracy (Kupisiewicz, Kupisiewicz 2009).
KOMPETENCJE – zdolność, umiejętność wykonywania czegoś prawidłowo lub efektywnie; zakres zdolności lub wiedzy danej osoby lub grupy (Colman 2009). Kompetencja nie istnieje w oderwaniu od zachowań, które możemy obserwować. Kompetencja przejawia się w wielu różnych zachowaniach.
KOMPETENCJE ZAWODOWE – predyspozycje w zakresie wiedzy, umiejętności i postaw, zapewniające realizację zadań zawodowych na poziomie skutecznym lub wyróżniającym, stosownie do standardów określonych przez organizację dla danego stanowiska: zdolność do wykorzystania wiedzy i umiejętności w praktycznym działaniu (Król, Ludwiczyński 2006). Także: uprawnienia do działania w określonym obszarze zawodowym, na podstawie uzyskanych kwalifikacji, pozwalające na właściwe wykonanie zadań zawodowych; bez kompetencji nie można wykorzystać swoich kwalifikacji, zaś bez kwalifikacji nie można być kompetentnym.
KOMPETENCJE KLUCZOWE – połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji; kompetencje te potrzebne są wszystkim do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. Kompetencje kluczowe uważane są za jednakowo ważne, a zakresy wielu z nich częściowo się pokrywają i są ze sobą powiązane. Wyróżniamy osiem kompetencji kluczowych:
- porozumiewanie się w języku ojczystym,
- porozumiewanie się w językach obcych,
- kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo – techniczne,
- kompetencje informatyczne,
- umiejętność uczenia się,
- kompetencje społeczne i obywatelskie,
- inicjatywność i przedsiębiorczość,
- świadomość i ekspresja kulturalna.
UZDOLNIENIA - dyspozycja warunkująca nabywanie nieprzeciętnych sprawności lub umiejętności w jakiejś dziedzinie (Drabik, Sobol 2013); zdolności kierunkowe, często określane jako uzdolnienia specjalne lub talent, czyli takie właściwości jednostki, które pozwalają na uzyskanie wysokich osiągnięć w konkretnej dziedzinie aktywności.
WARTOŚCI – termin mający kilka różnych znaczeń:
- zasady i przekonania będące podstawą przyjętych w danej społeczności norm etycznych
- wszystko, co jest dla danej osoby ważne, upragnione, niezbędne, a także darzone szacunkiem i uznaniem. W tym sensie wartość ma charakter subiektywny, ale równocześnie jest wyznaczana przez swoje obiektywne właściwości. Stanowi istotny składnik poglądu na świat danej jednostki oraz regulacji jej zachowań.
ZAINTERESOWANIA ZAWODOWE – utrzymująca się tendencja do obserwowania i poznawania danego obszaru rzeczywistości, związanego z wykonywaniem określonego rodzaju pracy zawodowej .
PREDYSPOZYCJE ZAWODOWE – właściwości anatomiczno-fizjologiczne, głównie budowa i funkcjonowanie układu nerwowego, w tym zadatki wrodzone, podlegające rozwojowi, warunkujące pomyślne wykonywanie zadań zawodowych.
PREFERENCJE ZAWODOWE – emocjonalne nastawienie ku pewnym zawodom: niezweryfikowane przez doświadczenie i wiedzę o możliwościach zdobycia danego zawodu i wymaganiach związanych z jego wykonywaniem.
ZAWÓD-zespół czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności , powtarzanych systematycznie , będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny (wg. T. Nowackiego).
ZAWÓD WYUCZONY- zespół wiadomości i umiejętności nabytych w toku przygotowania zawodowego; całokształt wiedzy, umiejętności i predyspozycji pracownika nabytych w szkole i/lub w praktyce, potwierdzony posiadanym świadectwem lub dyplomem i umożliwiający mu wykonywanie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych.
ZAWÓD WYKONYWANY- zespół czynności , których wykonywanie stanowi główne źródło utrzymania; wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych, wynikającego z jednostkowego podziału pracy, w celu zaspokojenia istotnych potrzeb życiowych.
PRACA ZAWODOWA- zespół czynności tworzących system wewnętrznie spójny, oparty na określonej wiedzy i umiejętnościach, skierowany na wykonywanie pewnych przedmiotów lub usług, wykonywanych w sposób systematyczny lub trwały.
KWALIFIKACJE PRACOWNICZE/ZAWODOWE- (wg.T. Nowacki) zbiór umiejętności pozostających w takim wzajemnym związku, że pozwalają rozwiązywać zagadnienia właściwe dla jakiegoś obszaru działalności. Kwalifikacji jest tyle ile jest obszarów działalności człowieka.